مؤسسه غیر دولتی حمایت از کودکان بی پناه کمک در قالب یک سازمان مردم نهاد مستقل غیر سیاسی و غیر انتفاعی با انگیزه دفاع و حمایت همه جانبه از حقوق کودکان محروم و بی پناه و در راستای تأمین نیازهای مادی و معنوی آنها به ظهور رسیده است.
کمک حقوق کودکان را به عنوان یک اصل انسانی و اسلامی همگام با معیارهای بین المللی دانسته و اذعان دارد که بقا رشد و حمایت از حقوق کودکان از عناصر توسعه ی جهانی و لازمه پیشرفت جامعه ی بشری است و تلاش خود را در جهت تحقق اصول مندرج در کنوانسیون حقوق کودک که در سال ۱۹۸۹ میلادی به تصویب سازمان ملل متحد رسید و در سال ۱۳۷۲ شمسی به تصویب نهایی دولت جمهوری اسلامی رسیده است معطوف می دارد.
حقوق کودکان چیست؟
کودکان و نوجوانان همانند بزرگسالان از حقوق انسانی یکسان برخوردارند و نیازهای آن ها باید به رسمیت شناخته شود؛ کودکان جز اموال والدین محسوب نمی شوند و به عنوان یک انسان، دارای حقوق مخصوص به خود می باشند.
حقوق کودکان توسط کنوانسیون حقوق کودک با هدف در نظر گرفتن رشد و شکوفایی کامل برای کودکان تدوین شده است.
حقوق کودک که تحت عنوان حقوق فرزند هم شناخته می شود، مجموعه ای از حقوق بشر که ویژه کودکان تدوین شده است را شامل می شود که در این مجموعه، تمرکز اصلی بر حمایت، پشتیبانی و نگهداری از افرادی است که هنوز به سن قانونی یعنی 18 سال نرسیده اند.
بر اساس نظر کنوانسیون حقوق کودک (CRC)، افراد زیر 18 سال، کودک محسوب می شوند و دارای حقوق مخصوص به خود می باشند؛ برخی از حقوق کودکان شامل، حق حیات، حق بر عدم تبعیض، حق رشد، حق بقا، حق برقراری ارتباط با هر دو والد، حق ثبت نام، حق داشتن هویت انسانی، نیازهای اساسی برای حفاظت فیزیکی، غذا، آموزش عمومی دولتی، مراقبت های بهداشتی و قوانین کیفری مناسب براساس سن و رشد کودک، حفاظت برابر از حقوق مدنی کودک و آزادی از تبعیض بر اساس نژاد، جنسیت، گرایش جنسی، هویت جنسیتی، منشأ ملی، مذهب، معلولیت، رنگ، قومیت یا سایر ویژگی‌ها می باشد.
منظور از تفسیر حقوق کودک، اجازه دادن به ظرفیت کودکان برای داشتن اختیار عمل که شامل اعمال فیزیکی، روانی، عاطفی می باشد و هرگونه بد رفتاری با کودک را منع می کند.
کنوانسیون حقوق کودک
کنوانسیون حقوق کودک، مهم ترین سند حقوقی بین المللی است که مهم ترین حقوق کودکان در آن ذکر شده و در سال 1989 تصویب شده است.
برخی از مهم ترین اصول حقوق کودکان که در این سند آمده است شامل، مواد مرتبط با منع تبعیض، حق بر حیات، رشد و بقا، حق شنیده شدن نظرات کودک، ثبت ولادت و تابعیت و حق مصالح عالیه کودک می باشد.
همچنین کودکان حق دارند به صورت آزادانه عقاید و افکار خود را بیان کنند، در انجمن های آموزشی شرکت کنند، از بهداشت برخوردار باشند و در رفاه زندگی کنند و از نظر اجتماعی تامین باشند و از هر گونه سو استفاده و استثمار جنسی مصون باشند.
کنوانسیون حقوق کودک با فعالیت های خود سعی داشته کودکان را به عنوان یک فرد، عضوری از خانواده و جامعه در نظر بگیرد و حقوق و مسئولیت هایی را متناسب با سن و مراحل رشدی او ارائه کند؛ با به رسمیت شناختن حقوق کودکان از این طریق، کنوانسیون به طور قاطعانه ای تمرکز خود را بر کودکان و حفظ حقوق آن ها قرار داده است.
کنوانسیون حقوق کودک بر این باور است که کیفیت اساسی زندگی حق همه کودکان است و همه کودکان و نه فقط کودکانی با امتیازات ویژه، باید از آن برخوردار باشند. کشوری که سند کنوانسیون حقوق کودک را امضا می کند، موظف به پیروی از قوانین و احقاق حقوق کودکان می باشد.
اصول اساسی کنوانسیون حقوق کودک
کنوانسیون حقوق کودک شامل 54 ماده یا اصل است که هر 54 ماده دارای اهمیت یکسان می باشند؛ در این سند، 4 ماده حکم مواد راهبر را داشته و به هنگام مطالعه دیگر مواد باید به این 4 ماده اصلی توجه داشت؛ این مواد شامل:
- ماده 2؛ ارزش یکسان همه کودکان و حقوق مشابه آن ها بوده و اشاره به اینکه هیچ کودکی نباید مورد تبعیض قرار بگیرد، دارد.
- ماده 3؛ اشاره به خیر و صلاح کودکان و اینکه دولت ها و سیاستمداران باید در تصمیم گیری های خود به کودکان توجه کنند، دارد.
- ماده 6؛ اشاره به حق یکسان همه کودکان در هر جای دنیا برای داشتن زندگی خوب و پیشرفت دارد.
- ماده 12؛ کودکان حق اظهار نظر آزادانه دارند و بزرگسالان موظف به گوش دادن به حرف آن ها می باشند.
توجه به احقاق حقوق کودکان از سوی دولت و اطمینان از اینکه به حقوق کودکان توجه می شود، فراهم کردن بستر برای رشد و پرورش کودک از سوی خانواده، فراهم کردن بستر برای بقا و توسعه زندگی، داشتن نام، تابعیت ملی و هویت مستقل، در کنار هم بودن کودک و خانواده، فراهم کردن امکان برقراری ارتباط و تماس کودک با والدین در صورتی که در کشور دیگر زندگی می کنند، حفاظت از کودک در برابر آدم ربایی، احترام به دیدگاه و نگرش کودک، آزادی در مذهب و عقاید، حق حضور در جامعه و پیوستن به گروه ها، حفاظت از حریم خصوصی کودک، دسترسی به اطلاعات و منابع اطلاعاتی مانند کتاب و اینترنت و غیره برای کودکان به شرط مضر نبودن آن برای کودک، مسئولیت پذیری والدین در مقابل کودک، محافظت از کودک در برابر خشونت، حمایت از کودکان بدون خانواده، حمایت از کودکانی که به فرزند خواندگی پذیرفته شده اند، حمایت از کودکان پناهنده، حمایت از کودکان توان یاب یا دارای معلولیت، توجه به وضعیت سلامت، غذا، خوراک و پوشاک و سرپناه کودک، بررسی محل زندگی کودک، برخورداری از حمایت اجتماعی و اقتصادی، دسترسی به مدرسه و امکان تحصیل، استفاده از زبان و فرهنگ منحصر به خود توسط کودک، محافظت از کودک در برابر کارهای سخت، محافظت از کودک در برابر سو استفاده جنسی، جلوگیری از قاچاق و فروش کودکان، محافظت از کودک در برابر مواد مخدر و الکل، محافظت در برابر استثمار، توجه به کودکان بزهکار و در زندان، محافظت از کودکان در جنگ، توجه به کودکانی که قوانین را زیر پا گذاشته اند، توجه به اعمال بهترین قوانین بر کودکان، توجه به اینکه همه افراد از حقوق کودکان مطلع باشند، از جمله دیگر اصول کنوانسیون حقوق کودک می باشد.
اهمیت حقوق کودکان
سازمان یونیسف بر اساس سند کنوانسیون حقوق کودکان، دلایل بسیاری را برای اهمیت حقوق کودکان بر شمرده است؛ برخی از مهم ترین دلایلی که اهمیت به حقوق کودکان را مهم جلوه می دهد، عبارت اند از:
کودکان فردیت و هویت مستقل دارند؛ کودکان دارای فردیت هستند و نمی توان آن ها را جز اموال والدین یا متعلق به دولت دانست؛ آن ها به عنوان اعضای خانواده انسانی دارای موقعیت برابر با بزرگسالان هستند.
کودکان زندگی را به عنوان موجوداتی کاملاً وابسته شروع می کنند؛ کودکان باید برای پرورش و راهنمایی، کسب استقلال به بزرگسالان تکیه کنند؛ از والدین انتظار می رود که بستر رشد و تعالی فرزند را فراهم کنند اما اگر والدین یا مراقبان اولیه نتوانند نیازهای کودک را برآورده سازند، دولت وارد میدان شده و وظیفه پرورش و راهنمایی کودک را به نفع کودک بر عهده می گیرد.
اعمال یا عمل نکردن به وظایف از سوی دولت بیش از هر گروه دیگری در جامعه بر کودکان تأثیر می گذارد؛ عملاً هر حوزه ای از سیاست های دولت، از آموزش گرفته تا سلامت عمومی، تا حدی بر کودکان تأثیر می گذارد. سیاست گذاری کوته فکرانه که کودکان را در نظر نمی گیرد، تأثیر منفی بر آینده همه افراد جامعه دارد.
نظرات و دیدگاه کودکان باید شنیده شود و در روند سیاسی مورد توجه قرار گیرد؛ کودکان عموماً رأی نمی دهند و به طور سنتی در فرآیندهای سیاسی شرکت نمی کنند. اما نظرات و دیدگاه کودکان که در خانه، مدرسه بیان می شود باید مورد توجه قرار بگیرد چرا که این نظرات آینده کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد.
بسیاری از تغییرات در جامعه تأثیر نا متناسب و اغلب منفی بر کودکان دارد؛ دگرگونی ساختار خانواده، جهانی شدن، تغییرات آب و هوایی، دیجیتالی شدن، مهاجرت انبوه، تغییر الگوهای اشتغال و کاهش شبکه رفاه اجتماعی در بسیاری از کشورها، همگی تأثیرات شدیدی بر کودکان دارند. تأثیر این تغییرات می تواند به ویژه در شرایط درگیری مسلحانه و سایر شرایط اضطراری، مخرب باشد.
رشد سالم کودکان برای رفاه آینده هر جامعه بسیار مهم است؛ از آنجایی که کودکان در حال رشد هستند، در برابر شرایط بد زندگی مانند فقر، مراقبت های بهداشتی ناکافی، تغذیه، آب سالم، مسکن و آلودگی محیط زیست آسیب پذیر هستند. اثرات بیماری، سوء تغذیه و فقر آینده کودکان و در نتیجه آینده جوامعی را که در آن زندگی می کنند تهدید می کند.
جامعه در قبال تربیت و تعلیم نادرست کودکان، آسیب می بیند؛ یافته های تحقیقات اجتماعی نشان می دهد که اولین تجربیات کودکان به طور قابل توجهی بر رشد آینده آن ها تأثیر می گذارد. مسیر توسعه کودکان می تواند یک جامعه را به سمت پیشرفت یا پسرفت سوق دهد.
چه کسانی باید کنوانسیون حقوق کودک را رعایت کنند؟
همه بزرگسالان، دولت ها، سیاستمداران، ادارات دولتی، دادگاه ها و اعضای خانواده و هر کشوری که این سند را امضا کرده باشد موظف به رعایت حقوق کودکان می باشند.
پیش از هرچیز سیاستمداران باید تاثیرات تصمیم گیری های خود بر کودکان را مورد توجه قرار دهند؛ والدینی که تصمیم به جدایی و طلاق دارند باید در خصوص حقوق کودک خود خصوصا محل زندگی توافق نظر داشته باشند و حق بیان نظر آزادانه از سوی کودک را محترم بشمارند.
دستگاه ها و ادارات دولتی و شهرداری باید برای ساختن فضای مناسب برای کودکان مانند مدارس، زمین بازی، خدمات بهداشت و درمان و … نهایت تلاش خود را داشته باشند و اطمینان حاصل کنند که هیچ کودکی مورد تبعیض و ظلم قرار نمی گیرد.
وظایف ما در حمایت از حقوق کودکان چیست؟
کودکان همانند بزرگسالان به امنیت روانی، جسمانی، اجتماعی و غیره نیاز دارند اما چون توانایی کمتری نسبت به بزرگسالان دارند، در محافظت از خود دچار مشکل می شوند و مشکلاتی را تجربه می کنند به همین دلیل به حمایت و مراقبت والدین و دیگران نیاز دارند.
قانون حمایت از حقوق کودکان به همه افراد جامعه کمک می کند تا از قوانین مرتبط با حمایت از کودکان آگاه باشند و از آنان حمایت کنند.
کنوانسیون حقوق کودک یا پیمان نامه حقوق کودکان با ذکر حقوق کودکان، دولت ها و کشورها را موظف به حمایت از کودکان کرده است و هر کشوری که این پیمان نامه را امضا کند باید از حقوق کودکان حمایت کند.
وظیفه ای که ما در حمایت از حقوق کودکان داریم، آگاهی از حقوق آن ها و اطلاع رسانی در مورد حقوق شان و آگاه کردن دیگران از حقوقشان می باشد.
می توانیم آموزش های لازم و هم راستا با حقوق کودکان را با والدین آن ها به اشتراک بگذاریم و تمام تلاش خود را در خصوص جلوگیری از تبعیض علیه کودکان و کودک آزاری به کار ببندیم.
حقوق کودکان در ایران
قانون حمایت از کودکان و نوجوانان در کشور ایران توسط مجلس شورای اسلامی در سال 1381 تصویب شد؛ این قانون همه افراد زیر 18 سال را شامل می شود؛ در این قانون، به شکنجه روحی به عنوان نقض حقوق کودک و نوجوان شناخته شده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است و کودک آزاری از مصادیق جرم عمومی است.
براساس قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، هرگونه صدمه زدن و آزار رساندن به کودکان و نوجوانان، شکنجه جسمی و روحی و نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت جسمی و روانی آنها، جلوگیری کردن از تحصیل و خرید یا فروش آنها، به کارگیری آنها در کارهای خلاف، مانند قاچاق و بهره کشی از آنها جرم و مشمول مجازات‌هایی است.
مطابق این قانون، «کلیه افراد و مؤسسات و مراکزی که به نحوی مسئولیت نگاهداری و سرپرستی کودکان را به عهده دارند، موظفند به محض مشاهده موارد کودک آزاری، مراتب را جهت پیگرد قانونی مرتکب و اتخاذ تصمیم مقتضی به مقامات صالح قضایی اعلام کنند. تخلف از این تکلیف موجب حبس تا شش ماه یا جزای نقدی تا پنج میلیون ریال خواهد بود.
اگر خواهان حمایت از حقوق کودکان در کشور ایران هستید، پیش از هر چیز باید نسبت به مهم ترین حقوق کودکان در این کشور آگاهی داشته باشید؛ برخی از این حقوق عبارت اند از:
همه کودکان با یکدیکر برابر اند و نباید هیچگونه تبعیضی علیه آن ها صورت بگیرد.
کودکان حق حیات و هویت فردی دارند؛ باید نام و نام خانوادگی، شناسنامه داشته باشند و دولت موظف به ایجاد فضایی برای رشد و توسعه کودکان است.
- منافع کودکان بر هر چیزی اولویت دارد؛ والدین باید نسبت به منافع فرزندان خود آگاه باشند.
- کودک باید از نظر خوراک، پوشاک تامین باشد و محل سکونت خوبی داشته باشد.
- کودکان باید از هرگونه خدمات بهداشتی و بهداشت برخوردار باشند.
- کودکان حق بهره مندی از آموزش و فعالیت های فرهنگی را دارند.
- باید از اعمال خشونت و وارد کردن آسیب جسمی و روحی به کودک پرهیز شود.
- باید به مقام، جایگاه، نظرات و دیدگاه کودکان احترام گذاشته شود.
- باید از کودکان کار حمایت شود و این کودکان حق برخورداری از تفریح، سرگرمی، تحصیل و … را همچون دیگر کودکان دارند.
- و…
حقوق کودکان در اسلام
در دین اسلام به حقوق کودکان، توجه ویژه ای شده است و حقوق آن ها به دو بخش از آن جهت که آن ها انسان هستند و از جهتی که کودک هستند، مورد توجه قرار گرفته است؛ رعایت حقوق کودکان جز امور واجب توسط والدین و جامعه است.
در دین اسلام کودکان دارای حقوق برابر با بزرگسالان هستند؛ کودکان باید دارای نام نیکوو تابعیت باشند؛ علیه آن ها تبعیض صورت نگیرد و همه کودکان از فرصت های برابر برای رشد و پیشرفت برخوردار باشند.
مصادیق کودک آزاری
متاسفانه حقوق کودکان همیشه توسط دولت ها و خانواده ی آن ها رعایت نمی شود و کودکان درگیر کودک آزاری می شود؛ رویدادهای آسیب زای همانند کودک آزاری که کودکان در دوره کودکی خود تجربه می کنند، اثرات و پیامدهای سو بر سلامت روان و سلامت جسم آن ها خواهد داشت.
یکی از اصول کنوانسیون حقوق کودکان محافظت از کودکان در برابر خشونت و تعرض می باشد؛ برخی از مصداق های کودک آزاری شامل موارد زیر می شود:
سو استفاده جسمی؛ مانند کتک زدن، تنبیه جسمی، نیشگون گرفتن، سوزاندن کودک، پرتاب کردن شی به سمت او، زدن کودک با جسم سخت و…
طرد و غفلت و بی توجهی؛ شامل قرار دادن کودک در مکان های ترسناک، محروم کردن کودک از بازی و تفریح، اهمیت ندادن به او، محبت نکردن به کودک، تنها گذاشتن کودک برای ساعات طولانی در خانه، طرد کودک و اخراج او از منزل، محروم کردن کودک از آغوش گرم، طرد و آزار کودک با جنسیت غیر دلخواه، بی توجهی به بهداشت، تغذیه و پوشاک کودک، استفاده نادرست از داروهای خواب‌آور برای کودک، استفاده از الکل و مواد مخدر در حضور کودک و…
سو استفاده عاطفی؛ شامل اجازه ندادن به کودک برای بیان احساسات، اجازه ندادن برای گریه کردن به کودک، کنترل احساس کودک، عدم برقراری ارتباط چشمی با کودک، گوش ندادن به حرف های او و…
سو استفاده کلامی؛ مسخره کردن کودک، سرزنش کردن، تحقیر کردن کودک، برچسب زدن به کودک، ایجاد احساس حقارت در کودک، سرزنش و ملامت کودک در حضور دیگران، مشاجره و دعوای خانوادگی در حضور کودک و…
سو استفاده جنسی؛ برقراری ارتباط جنسی با کودک بدون توجه به او، استفاده از کودک برای تحریک جنسی، توقعات جنسی نامعقول از کودک، لمس جنسی کودک و…
کمک نیز یکی از سازمانها و موسسات خیریه غیردولتی است که در حوزه دفاع و مرتفع ساختن مشکلات حقوقی و قضایی کودکان بی پناه با حمایت های داوطلبانه وکلای محترم قضایی در حوزه های ذیل اقدام می کند:
- ارائه طرح ها و لوایح حقوقی در حوزه حمایت از کودکان بی پناه
- بروزرسانی و مطالبه گری قوانین موجود و تصویب لوایح و به اجرا درآمدن لوایح قانونی مصوب در حوزه حمایت از کودکان
- حمایت های حقوقی و قضایی نسبت به مرتفع ساختن پرونده های پدر یا مادر کودکان بی پناه
- آزادسازی اولیا کودک بی پناه در خصوص جرائم مالی و غیر عمد از زندان
- حمایت حقوقی از کودکان آزاردیده جسمی و یا روحی